(d. 26 Şubat 1869 - ö. 27 Şubat 1939)
Rus kadın devrimci ve Lenin'in eşi.
Lenin'in eşi olmasıyla anılsa da, Lenin'in eşi olmaktan başka pek çok vasfı bulunan önemli bir devrimciydi;
Krupskaya, Sovyetler Birliği'nde Eğitim Halk Komiseri yardımcısı olarak görev yaptı ve 1931'den itibaren SSCB Bilimler Akademisi onursal üyesi oldu.
SSCB'nin eğitim politikalarının mimarlarından biriydi;
- Parasız ve zorunlu, genel ve politeknik (teoride ve pratikte üretimin merkez dallarını tanıtacak) eğitimin her iki cinsiyetten 17 yaşına kadar olan çocuklar için uygulanması
- Okul öncesi kurumların yaratılması
- Anadilde eğitim ve iki cinsiyetten çocukları kapsayan ortak ders; iş çalışma okulunun tamamen laik olması; yani tüm dinsel etkilerden arındırılmış, üretken toplumsal işle dersin yakın bağlantılarının gerçekleştirilmesi
- Tüm öğrencilere yiyecek, giyecek, ayakkabı ve ders araç gereçlerinin devlet tarafından verilmesi
- İsteyen herkese eşit, bilimsel yüksek öğrenim hakkı ve maddi destek
- Sanat eğitimi ve sanat eserlerinin herkes için ulaşılabilir olması...
Krupskaya, Stalin'in politik anlayışıyla hiçbir zaman uzlaşamamıştı.
1924 yılında Lenin öldükten sonra Stalin tarafından Krupskaya politik olarak izole edilmeye başlandı. Lenin'in mumyalanarak bir mozoleye konulması üzerine merkez komitesine bir mektup yazdı:
"Size büyük bir önerim var. Lenin için duyduğunuz üzüntünün dışarıdan gözüken bir ululaştırma hâlini almasına izin vermeyin. Onun için anıtlar yükseltmeyin, adını saraylara vermeyin, anısına festivaller düzenlemeyin. Hayatı boyunca böyle şeylere pek az önem verdi, bütün bunlar ona ağır gelirdi."
1925 Aralık ayında yapılan 14. Kongre'de Krupskaya, Stalin ve Buharin'e karşı açıktan mücadeleye başladı. 1927 yılına kadar Birleşik Muhalefet ile beraber davrandı. Troçki ve Zinovyev ile beraber, işçi devletindeki bürokratikleşmeye dikkati çeken "Onüçler Bildirisi"nin imzacılarındandı. Lenin'in, Stalin'i mahkum eden vasiyeti Rusya içinde basılamamıştı ancak bu vasiyetin batıda basılabilmesini sağlayan da Krupskaya'ydı. Kamenev'e bir gün şöyle demişti: "Lenin bugün hayatta olsaydı, hapiste olurdu".
1927'de Pravda'da yayınladığı bir mektupla, muhalefeti artık desteklemediğini açıkladıysa da Stalin'i desteklediğini söyleyen tek satır yazmadı. Geri kalan hayatını Lenin'in hayatını yazmaya ayıran Krupskaya, Lenin'in ayrıntılı bir biyografisini ve kendi anılarını yazdı. Stalinizm tarafından politik tartışmaya katılması engelleniyordu, eski Bolşeviklerin idamlarına şahit oluyor, idamları durdurmaya çalışıyordu. Stalin'i eleştirmeyi sürdürdü, özellikle eğitim alanında Stalin'i eski eğitim anlayışının devamcısı olarak görüyordu.
Bolşevikleri idamdan kurtarmak için umutsuzca çabalayan Krupskaya, 1939 yılının 15 Şubat'ında hayata gözlerini yumdu. Stalinistler onun adını bir astroide vermeyi uygun görürken, devrimci marksistler onu büyük bir devrimci olarak hatırlıyorlar.
Eşi Lenin gibi bütün ömrünü sosyalizme adayan büyük devrimci Krupskaya'ya saygıyla..
