insanın 'sapiens' olmadan önce bilimin bulabildiği ve kanıtlayabildiği modern insanın ataları. kalıntıları 4-5 milyon yıl öncesine dayandırılan adına şimdi austrolopithecus romidus denilen canlı şimdilik bilinen en eski insan türü olarak adlandırılır. 4-2.5 milyon yıl öncesinde ise austrolopithecus afarensis 'e rastlanır. beyin hacmi 400-500cc'dir. bulundukları yerde bir takım taş cisimlere rastlanılmıştır. bunlar olasılıkla kullandıkları aletlerdir fakat ne yaptıkları bilinmemektedir. halk arasında 'lucy' diye bilinir. bundan sonra homo habilis adlı tür ortaya çıkmıştır. 500-800 cc beyin hacmine sahiptir. habilis, ability-yapma becerisi anlamına gelir. ilk alet yapmaya başlayan türdür. ilk taş aleti yaptığı için değişen zihin yapısı ile hayvanlardan ayrılması, ilk kültürel patlamaya sebep olmuştur. avcı değil daha çok leş yiyici oldukları düşünülür. diğer hayvanların artıklarıyla beslenir. hayvani protein ihtiyacını kemik iliklerinden karşılar. yaptıkları aletleri kemiği kırıp iliğe ulaşmak için kullandıkları düşünülür. zira kazılarda ortaya çıkan kemiklerde görülen kesik izleri de bu savı doğrular niteliktedir. aletler de avlanmak için kullanılmayacak kadar işlevsizdir. homo erectus adlı tür habilisten sonra gelir. erectus, erekte olmak, dik olmak, ayağa kalkmak anlamına gelir. homo erectus'ta ellerini kullanmadan yürüyebilen türdür. 60.000 yıl önce erectusla ellerini kullanmadan yürümeye başlamış olan insanın 2. kültürel patlamayı beraberinde getirmiştir. elleri boşta olduğu için rahatlıkla mızrak ucu ve ok ucu gibi şeyler yapabildiği bilinmektedir. daha uzun yol katettiği için artık afrika'dan çıkıp dünyaya yayılmaya başlamıştır. dolayısıyla erectus'un doğal tarih zekası, yanındakiyle beraber yürümeye başladığı, bir anlamda 'yoldaş' edindiği için de sosyal zekası gelişmeye başlamıştır. hatta aynı döneme tarihlenen, çin'de bulunana ise 'pekin adamı' denir. daha sağlam, parçalayan aletler yapmış, ateşi kullanmayı, üretmeyi öğrenmiş, taşı ağaç, kemik gibi nesnelerle daha iyi yontmuştur. dilsel zekaya sahip olduğu düşünülür. erectus'tan sonra 40.000 yıl önceye tarihlendirilen homo neanderthalensis gelir. genelde kısa adı neanderthal ile bilinir. bir heykeltraş nasıl ki bir mermere baktığında çıkarabileceği şekli hayal edebiliyorsa neanderthaller de bir taşa baktığında hangi aleti yapabileceklerini göz önünde canlandırabilecek zekaya sahiptiler. 20 den fazla tam halde bulunan iskeletler, neanderthallerin ilk ölüsünü gömen, dolayısıyla din anlayışı olan, ibadet eden tür olduğuna dolaylı yoldan bir kanıt olarak gösterilebilir. artık teknik zekası da genişlemiş, hemen hemen sosyal zeka ve doğal tarih zekası kadar aktif kullanmaya başlamıştır. ilk kez almanya'da bir vadide bulunmuştur. insandan bir önceki tür olarak sayılan homo sapiens sapiens 'in neanderhallerin cinsini tükettiği bilinir. sapiens, akıllı, zeki anlamına gelir. artık yerleşik hayata geçiş başlamış, insan tarımı öğrenmiş, bitki yetiştirmeye, üretmeye başlamıştır. erectus'la yürümeye başlayan insan, sapiensle ilk buğdayı urfa'da karacadağ denilen yerde ekilmiştir. türkiyenin güneydoğusu, suriye'nin kuzeyi, ırak'ın batısı bereketli hilal denilen topraklardır. bitkilerin nasıl ürediğini gözlemlemiş, buralarda tarıma başlamış, zamanla hayvan yetiştirmeyi öğrenmiş ve günümüze kadar gelişip üremeye, üretmeye devam etmiştir.