birinci beş yıllık kalkınma planı

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (BBYSP) öncesinde, yasal ve kurumsal hazırlıklar tamamlandıktan sonra, konunun uzmanı olan yerli ve yabancı uzmanlardan oluşan bir kurul oluşturulmuştur.

Sovyet Rusya'dan davet edilen uzmanların başında bulunan Prof. Orlof, çalışmaları yürüten karma kurulun başkanlığını yaparak, hazırlanan raporu 1933 yılı sonuna doğru hükümete sunmuştur.

BBYSP'nın temel ilkelerini kapsayan bu rapor üzerinde, hükümet ve Atatürk gerekli düzenlemeleri yaptıktan sonra, kesinleşen planı 17 Nisan 1934'de yürürlüğe koymuştur.

1934–1938 yıllarını kapsayan bu plan, bir sektör (sanayi) planı niteliğindedir.

Yani hazırlanan bu plan bütün sektörleri kapsayan makro nitelikli bir plan değil, sadece sanayi sektörünü kapsayan mikro nitelikli bir plan özelliği taşımaktadır

1934 yılında yürürlüğe koyulan BBYSP, 3 temel esasa dayanmaktadır.

- Ana hammaddeleri, yurtiçinde üretilen veya kısa bir sürede üretilebilecek olan hammaddeleri işleyen sınai tesislerinin kurulmasına öncelik verilmesi,
- Kurulacak fabrikalar büyük sermaye ve teknik güce gereksinim duyduğunda, kuruluşların devlet tarafından kurulması,
- Kurulmasına karar verilen sınai tesislerinin kapasitesinin ülkenin iç tüketim düzeyi oranında tutulmasıdır.

Bu amaçlara ulaşmak için BBYSP'nında kurulmasına karar verilen sanayi kollarını 5 grup altında toplamak mümkündür.

- Dokuma (pamuk, kendir, yün) sanayi - - Maden (demir-çelik, bakır, kükürt) sanayi
- Kağıt ve selüloz sanayi - - Toprak, seramik (cam, çimento)sanayi ve
- Kimya (yapay ipek, gülyağı, fosforik asit, süper fosfat) sanayidir.

BBYSP döneminde 20 fabrika kurulmuştur. Devletçi sanayileşme döneminde kurulan Bu fabrikalar yatırım malları üretimini hedef alan sanayi kolları olmayıp, temel tüketim ve aramalı üretimine yönelik üretim yapan ithal ikamesi tipi bir sanayileşme modelidir.


- Kimya sanayi dalında; Gemlik'de suni ipek, Isparta'da gülyağı, İzmit'de kibrit asidi fabrikaları,
- Toprak sanayi dalında; Zonguldak'da seramik, Paşabahçe'de şişe ve cam, ayrıca çimento fabrikaları,
- Maden sanayi dalında; Karabük'de demir-çelik fabrikası, Keçiborlu'da kükürt tesisleri,
- Kağıt ve selüloz sanayi dalında; İzmir kağıt ve selüloz tesisleri,
- Dokuma sanayi dalında; Bursa'da merinos fabrikası, İstanbul, Kayseri, Ereğli, Nazilli ve Malatya'da iplik ve dokuma, Iğdır'da da iplik fabrikası, Kastamonu'da kendir sanayi tesisleridir.


Devletçi sanayileşme döneminin BBYSP döneminde devletçilik uygulaması başarılı olmuştur

Kişi başına gelirin 100 TL olduğu bir ülkede, küçümsenemeyecek meblağlardaki kaynaklar yatırıma yöneltilebilmiş, ülke kısa sürede bir çok sınai malın ithal ikamesinde başarılar sağlamıştır.

Uygulamadaki başarının daha ilk yıllarda görülmesi üzerine 1936 yılında İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı (İBYSP) hazırlanmıştır.

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (BBYSP olarak da bilinen), 17 Nisan 1934 tarihinde Türkiye'de yürürlüğe konulan, 1934-1939 yılları arasında sanayi gelişiminin hedeflendiği plandır.

Sovyetler Birliği'nin Birinci Beş Yıllık Plan'ından tecrübeli SSCB'nin teknik ve mali yardımıyla hayat bulan, Sovyet uzmanların hazırladığı raporların yanı sıra ABD'li uzmanların raporlarından da yararlanılarak[, ham maddeleri Türkiye'de bulunan veya sağlanabilecek sanayinin kurulması amaçlandı. Büyük sermaye ve ileri teknoloji gerektiren sanayi devlete bırakıldı. Kurulmasına karar verilen sanayinin üretim kapasitesi ile Türkiye'nin ihtiyaç ve tüketimi arasındaki paralellik kurulması hedeflendi. Planda yirmi fabrika kurulması teklif edildi. Ekonomik gelişmenin ülkenin çeşitli yörelerine dengeli bir şekilde dağıtılması hedeflendi