Futbol başlı başına bir spor olarak yıllardan beri sürekli gelişen unsur teşkil etmiştir. Sportif faaliyetlerin Dünya üzerindeki yankısı artarken bir süre sonra gelir yaratan etkenler de artma eğilimine girmiştir. Taraftarlık olgusu gelişmiş ve bir süre sonra müşteri ilişkisini de tetiklemiştir. Kulüpler sportif faaliyetlerini ulusal ve uluslararası alanlarda sergilerken gelirlerini artırma peşine düşmüşlerdir. Değişen ve büyüyen bir sektör olan futbol; Dünyanın dört bir yanından her ırkta, her cinsiyette her dilde ve her yaşta insanın ortak bir alfabesini oluşturmaktaydı. Zaman içerisinde ulusal ve uluslararası müsabakaların da artmasıyla Televizyon kanalları bu talebe cevap vermek zorunda kaldılar. Yayıncı kuruluşlar ortaya çıktı ve futbolun resmi yetkilileriyle birçok sözleşme imzalayarak yayın hakkını kendi ülkelerine belirli bir ücret karşılığında satın alarak getirdiler.
Her ülkeden futbolseverler okyanus ötesi müsabakaları evlerinin koltuklarında oturarak izleme şansına sahip oldu. Renkli televizyonların ortaya çıkması, Lcd veyahut plasma özellikli televizyonel devrimlerle birlikte müsabakaları seyir zevki bakımından daha canlı ve güzel hale getirdi. Günümüzde 4K nesilli yayınların ve televizyonların satışa sunulmasıyla bu canlılık daha da pozitif bir duruma büründü.
Söz gelimi bu gelişmeler büyük bir endüstri dalını ortaya çıkararak kümülatif bir biçimde pozitif durum yarattı. Futbolseverler birçok müsabakayı anında ve fantastik bir biçimde takip etti. Futbol klüplerinin bu sözleşme ve anlaşmalarla birlikte potansiyel ya-yın gelirleri arttı. Futbol tüketicileri arasında yayıncı kuruluşlar çeşitli fiyat farklılaştırma-sına ve ürün farklılaştırmasına gitti. Bazı spesifik durumlar dışında günümüzde lig maçlarının ve uluslararası organizasyon müsabakalarını izlemek isteyen futbol tüketicileri çeşitli ücret bedellerini gözden çıkarmasını gerektirdi.
Gelir yaratımı hususunda sponsorluk anlaşmaları büyük bir öneme sahip oldu. Futbol kulüpleri gelirlerini maksimize etmek için takımlarının formasının çeşitli yerlerine sponsor yazılamaları getirdi. İlk başlarda küçük meblağlarla başlayan bu sponsorluklar globalle-şen ve endüstriyel şartları yerine getiren futbol için zaman içinde korkunç rakamlara bü-ründü. Klüp formalarının önüne, arkasına, kol kısımlarına hatta şortlarına çeşitli firmaların ve şirketlerin reklamını değişik font ve yazılamalarla karakterize etti.
Sponsorluk faaliyetleri bazen öyle bir yere geldi ki takım formalarındaki firma markaları kulüple özdeşir hale geldi. Günlük hayatta firmanın ismini veyahut logosunu gören futbolseverler ; o firmanın hangi futbol kulübüne sponsor olduğunu çok rahat bir biçimde anlayabilecek düzeye geldi. Böylece bir gelir yaratımı endüstrisi daha doğmuş oldu.
Gelir yaratımının farklı bir alanına daha bakarsak; en önemli sektörlerden biri olan tekstil sektörü ve tekstil endüstrisi elle tutulabilir alanda yükselişe geçmiştir. Daha çok 21. nci yüzyıldan itibaren varlığını daha yoğun hissettiren tekstil sektörü futbol kulüpleri için önemli bir gelir kalemi haline gelmiştir. Futbolseverler destek verdiği takımlarının gündelik hayatta ve müsabaka esnasında tabiri caizse rengini belli etmek veyahut tarafını belli etmek namına kulübün rengini taşıyan veya simgeleyen birtakım kıyafet-formalar giymek istemişlerdir. Böylece yeni bir talep noktası daha oluşarak arz unsurları bu tür ihtiyaçları da karşılamak istediler. Kulübün rengini veyahut logosunu barındıran yada direkt olarak formasını barındıran tekstil ürünlerini satışa sunmuşlardır
Futbolseverler bu tür ürünleri satın alarak tarafını belli etmiş ve fanatizm olgusunu maksimim düzeye eriştirmiştir. Satılan tekstil ürünleri kulüplere ve tekstil firmalarına kar sağlamış olup tatmin düzeyini doruklara çıkarmıştır. Bununla da kalmayıp sadece tekstil ürünlerden ziyade günlük hayatta taraftarların kullanabileceği veyahut giyebileceği mallarda ürettiler. Kırtasiye ürünleri, gömlek ve takım elbiseler, kişisel bakım ürünleri, iç çamaşırlar, rozet ve takılar, parfümeri ürünleri, çocuklar için oyuncaklar, şampuanlar ve duş jelleri, parti ve süsleme eşyaları, çeşitli maket ve biblolar, teknolojik ve yazılımsal ürünler, kaşkollar ve daha nice mal grupları bu piyasada yer edinerek futbol kulüplerinin satışlarına katkı sağlamıştır. Tabi önceden belirtmekte yarar var ; bu tür malları satarken çeşitli ürün farklılaştırılmasına gidilmesi lazımdı. Söz konusu mallar ilgili kulübün rengini, şeklini-şemalini veyahut logosunu taşıması önemli bir mevzu oluşturmaktaydı.
Sürekli ve artan bir pozitif değerler içinde gelişen Futbol, bunlarla sınırlı kalmayıp, sporcuların ve antrenörlerin antremanda veyahut müsabaka esnasında giyebileceği yada kullanabileceği malzemeleri de etkilemiştir. Tekstil endüstrisine paralel olarak antreman kıyafetleri ve gereçleri, müsabaka formaları da bu sektörün içinde yer almıştır. Günü-müzdeki sporsal bazda ayakkabı üreten markaların birçoğu söz konusu futbol kulüplerine krampon ürettiği unutulmaması gereken bir gerçektir. Hatta savımı biraz daha ileri götürerek; söz konusu bu markaları bu kadar bilindik ve global yapan futbol takımlarına olan karşılıklı yada karşılıksız olan katkılarıdır. Söz konusu firmalar bugün piyasayı domine edebiliyorsa bunun en önemli sebebi Futbol veya herhangı bir spor dalı sayesindedir.
Teknolojinin hızlı bir biçimde gelişmesi, internet kullanımının artması, akıllı cep tele-fonlarının piyasaya sürülmesi başlı başına büyük bir kapital devrimin global çapta en önemli göstergesi olmuştur. Televizyon kanal ve frekansları artmış, GSM operatörleri birden fazla sayıya çıkmış, internet sağlayıcı kurumlar tekel olmaktan kurtulmuş olup yepyeni rekabetçi olgu ve olayları beraberinde getirmiştir. Futbolseverlere özel gsm hat tarifeleri sağlanmıştır. Aynı zamanda Futbol kulüplerine özel televizyon kanalları, yine kulüplere ait internet siteleri, çeşitli mobil uygulamalar ve mobil oyunlar ortaya çıkmıştır. Bu tür yenilikler ve değişimler futbol kulüplerinin gelir yaratımında önemli gelişmeler olarak kaydedilmiştir.
Futbolun bu evrimsel ve devrimsel süreci reklam-pazarlama olgusunu doğrudan etkileyerek pozitif değerler yaratmasına her dönemde her yüzyılda katlanarak devam etti. Her futbol kulübünün stadyumlarında mutlaka reklama açık panolar yasallaştı. Kulüpler kendilerine ait kira ve mülklerinde periyodik olarak çeşitli firmalardan reklam sözleşmeleri ayarlayarak belirli bir ücret karşılığında reklamlar aldılar. Günümüzde bazı futbol kulüpleri bunu biraz daha öteye götürerek kulüp isimlerinin önüne veyahut arkasına firmaların isimlerini yerleştirdiler. Bununla sınırlı kalmak istemeyen kulüpler rasyonel tercihlerde bulunarak; stadyum ve antreman sahalarının isimlerine de firma isimleri yerleş-tirdiler. Böylece yeni gelir kalemlerini maksimize ederek bilançolarını doğrudan veyahut dolaylı bir biçimde etkilediler.
Stadyum demişken yeni bir endüstri kolunu da unutmamak lazım; İnşaat sektörü. Kulüpler müsabakalarını oynamak için belirli bir alana sahip olması gerekiyordu. Bu alanın içinde kurallar gereği belirlenen boyutlarda bir saha olması şarttı. Sahanın etrafında taraf-tarını ağırlayabileceği bölümler olmazsa olmaz idi. Zemine sıfırdan başlayarak futbol sahasının etrafına katlar çıkılarak tribünler oluşturuldu. Böylece taraftarların daha net açılarla oynanan müsabakayı görebilmesi, takımına destek verebilmesi sağlandı. Bu durumda inşaat sektörü ayrı bir boyut kazandı. Ayrıca kulüpler müsabakaya gelen futbolseverlerine ücret karşılığında bilet sattı. Bilet satışları gelirlerin önemli bir bölümünü oluş-tururken aynı zamanda müthiş bir taraftar desteğinin emsalini oluşturdu. Söz konusu kat çıkılarak yapılan tribünlerin farklı bölgelerinde oynanan müsabakayı daha net görebilen noktalarda fiyat farklılaştırılmasına gidildi. Bununla sınırlı kalmayıp tribünlerin içinde daha fazla ekstra esnek özelliklere sahip olabilecek özel localar kuruldu. Bu özel localar futbolseverlerin müsabaka esnasında çeşitli istek ve arzularını yerine getirmeye çalıştı.
Futbolseverlerin yiyecek ve içecekle müsabakayı izlemesi, lavabo-tuvalet ihtiyacını daha sakin ve daha steril bir ortamda gidermesi, çeşitli teknolojik faaliyetleri daha yakından takip edebilmesi için ekstra televizyonların localara dahil edilmesi, daha rahat koltuklar-da futbolseverlerin ailesi veya arkadaş çevresiyle müsabakayı takip etmesi önemli köşe taşlarını oluşturmuştur. Böylece inşaat sektörüne bağlı olarak pazarlama, reklam ve restoran sektörleri de nasibini almış oldular.
Stadyum gelirlerinden sonra çeşitli yan sektörler de bu büyük pastadan paylarını fazla-sıyla aldılar. Kimyasal boyalar, çim üreten firmalar, skorboard tabelalarını üreten led firmaları, televizyonel kuruluşlara bağlı olan spikerler, gıda ve içecek firmaları ve aklımıza gelebilecek her sektör dalı bu büyük ailenin içinde kendine yer buldu. Bununla beraber biraz tehlikeli bir sektör olan bahis sektörü de gelişme kaydetti. 2000 yılları öncesinde daha çok ilkel kalan bahis sektörü, milenyum çağıyla beraber büyük bir yükselişe girdi.
Gelişen internet sağlayıcıları ve akıllı telefonların önlenemez yükselişi bu sektörü vazgeçilmez bir dal yaptı. Genellikle bahis yaparken ev sahibi ve deplasman takımlarının kazanıp-kaybetmesine dayalı olan sistemler, yukarıda saymış olduğum etmenlerin gelişme kaydetmesiyle çoklu bahis türlerini beraberinde getirdi. Beraberlik, Toplam gol sayısı, Çifte şans, ilk yarı ikinci yarı maç sonuçları, ilk golü kim atar, kırmızı kartı ilk hangi takım görür tarzında yeni ve çoklu bahis seçenekleri ortaya çıktı. Ayrıca uzun vadeli bahisler de ön plana çıkarak milenyum çağıyla birlikte yükselişe geçmiştir. Ulusal ligleri veya uluslararası organizasyonları hangi takımın kazanacağını önceden tahmin etme imkanı sağlanmıştır. Bu imkanlar dahilinde bahis yapmak ve bahis üzerinden para kazanmak çekici bir hale büründü. Kısa zaman içinde bahis firmaları kuruldu ve kulüplere bahislerinde yer bulundurmak adına birtakım ödemeler yaptılar. Bu tarz firmalar ülkelerde şubeler ve bürolar açarak futbolseverlerin bahis oynamasına ve yapmasına yardımcı oldular. 2000 yılından sonra teknolojik devrimlerle beraber artık futbolseverler bahis yapmak için bü-rolara veyahut şubelere gitmek zorunda kalmadı. Akıllı telefonlarıyla, tabletleriyle veyahut bilgisayarlarıyla internet üzerinden bahis yapmayı da tercih ettiler. Likit olarak da bireysel banka hesaplarını kullandılar. Tabi akıllı telefon devrimi demişken bankaları da es geçmek olmaz. Mevcut bankalar kişilerin bireysel hesap portföylerini internet üzerinden mobil bankacılık alanına taşıdılar. Böylece bireyler banka şubelerine gitmeden birçok işlemi tek başlarına uygulayabildiler, para ödeme ve yatırma işlemlerini tek bir tuşla sağlayabildiler. Tüm bu gelişmeler sayesinde internet üzerinden bahis yapmak oldukça ko-laylaşmış ve hızlanmıştır.
Bahis futbol için gerekli miydi ? veyahut etik miydi ? İşte bu tarz sorular günümüzde birçok otorite tarafından hala sorgulanmakta ve tartışılmaktadır. İşin gerçeği faal futbol endüstrisinde bahis; hala önemli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır. Zaten biz iktisatçılar ekonomiyi ikiye ayırırız. Pozitif ve normatif iktisat. Bir işin toplumun kurallarına ve ah-laka uygunluğunu araştırmakla ilgilenmeyerek, o işin bir değer oluşturup oluşturmadığına bakarız. Dolayısıyla bahis mevzusunun ahlaki değerlere uygun olup olmadığı bizi pek alakadar etmez. Mevzunun pozitif kısmıyla ilgilenmek bizler için daha rasyonel bir tercih olacaktır. Ama sonuç olarak bahis mevzusuna baktığımızda birçok toplum kesiminin ve-yahut kurumun canlarının yandığını görebiliriz. Futbola doğrudan veya dolaylı etkisin-den söz edilebilir. Olumlu etkisinden çok , olumsuz ve tatsız vakalar gerek yerel basında gerekse uluslararası platformlarda sıkça servis edilmiştir. Çeşitli illegal faaliyetlerin, birden fazla mafya ilişkilerinin, oynanan müsabakanın sonucuna etki edebilecek çapta tekliflerin var olduğunu tüm futbolseverler bilmektedir. Olgunun sonucu ne olursa olsun bahis sektörü futbol sporuyla iç içe geçerek dinamikliğini günümüzde de korumaktadır.
Piyasalar birer domino taşının düşüşü gibi birbirlerini etkilemektedir. Futbol piyasasının da bundan hiçbir farkı yoktur. Fanatizmin doruklarına ulaşan futbol sektörü halinden gayet memnun bir biçimde ticari ve sportif faaliyetlerini sürdürmektedir. Rekabetin artması, fanatizmin zirvede olması bu tür sektörlerin her zaman işine gelecektir. Değer ve gelir yaratma hususunda önemli bir köşetaşını oluşturan bu olaylar ve olgular endüstriyel futbolun olmazsa olmazı haline kümülatif bir biçimde gelmiştir.
edit : yazım hataları