kültürel çalışmalar

iron
Cultural Studies (Kültürel Çalışmalar) terimi temelde Britanya kökenli olan bir çalışmalar bütününe gönderme yapar. 1964 yılında Richard Hoggart'ın kurduğu, Birmingham Üniversitesi Çağdaş Kültürel Çalışmalar Merkezinde bu geleneğe ait birçok araştırma yapılmıştır. Kültürel Çalışmalar, adından da anlaşılacağı gibi tam olarak ne bir toplumsal teoridir, ne de kitle iletişimi teorisidir. Bununla beraber, kültür endüstrileri ve onların izleyicileri arasındaki ilişkiyi yorumlayış biçimleri onları hem işlevselci okulun hem de izleyiciye ve alımlamaya atfettikleri önem nedeniyle Frankfurt Okulu kuramcılarının karşısında konumlandırmaktadır.

Geleneğin kurucu eserlerinden olan Hoggart'ın, 'The Uses of Literacy' (OkurYazarlığın İşlevleri) isimli eseri Adorno'nun, medyaların gerçek dünya ile temsili dünya arasında bir bulanıklık yarattığı yolundaki görüşünü reddetmektedir. Marksist düşünürlerin, Frankfurt okulundan da esinlenen kültürel karamsarlıkları Kültürel çalışmalar geleneği tarafından sahiplenilmez. Raymond Williams, 'Culture and Society' ( Kültür ve Toplum) isimli kitabında, kitle kültürü ve kitle toplumu terimlerinin kullanım biçimlerini eleştirerek, kitle kelimesini bilmediğimiz kalabalığı tanımlamak için kullandığımızı ifade eder.

Louis Althusser'in 'Devletin İdeolojik Aygıtları' ve Gramsci'nin 'Hegemonya' kavramları Kültürel Çalışmalar kuramcılarının oldukça etkilendiği kavramlardır. Kültürel Çalışmalar'ın, bu kavramlardan etkilenmesi ve onlardan yola çıkarak toplumsal pratikleri incelemesi oldukça problemli bir alan oluşturur. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, bu geleneğin kültürel ürünlere bakışı, Marksist kuramcılarınkinden farklı boyutlar taşımaktadır. Raymond Williams ve Richard Hoggart'ın kültürel geleneğinde örneklendiği gibi ekonomik indirgemeciliğe karşı çıkarlar. Medya, çatışmalı ve karmaşık gerçeklik parçalarını bir araya getirerek ve gerekliyse onları uzlaştırarak bir toplumsal totaliteye dair anlayışın üretilmesine yardımcı olduğu için önemlidir. Kısacası medya çalışmaları insan pratiği konusu içinde yer alır.

Kitle iletişim araçlarının yaygınlaşmasıyla beraber, kültür incelemeleri kaçınılmaz bir biçimde tutucu bakış açısından sıyrılarak, günlük yaşamı da içine alır bir hale gelmiştir. Raymond Williams kültürün gündelik yaşama dair bir alan olduğunu vurgulamıştır. Kültür, bu yaklaşıma göre, hegemonya oluşturma çatışmalarının yaşandığı bir alan olarak 'kültürel çatışma' alanıdır (Türkoğlu, 2003: 55-56) . Bu anlamda, yüksek ve aşağı kültür arasındaki ayrım ortadan kalkmıştır. Filmler, televizyon, popüler müzik gibi daha önceki kültürel yaklaşımların göz ardı ettiği alanlar inceleme konusu haline gelmiştir. Bu araştırmacılar, edebiyat teorilerini bu kültürel biçimleri incelemek amacıyla kullanmışlardır.

John Fiske'in de kullandığı anlamıyla popüler kelimesi uzun zamandır Latin Amerika'da kullanıldığı anlamıyla halktan gelen halka ait olan sanat anlayışının ifade etmektedir. Popüler güçler de buradan yola çıkarak, baskı ve egemenliğe karşı savaşan halk kesimlerini ifade eder. Fiske, popüler olanın, izleyicilerin kültür endüstrisi ürünleriyle yaptıkları şey olduğunu söylemektedir. Popüler kelimesine yüklenen bu mücadeleci ve bir bakıma olumlu anlam 'popüler iyimserliğin' bir örneğidir (Kellner, 2006). Ancak bu iyimserliğe karşın, kültürel çalışmalar medyanın aracılık ettiği kültürün hegemonik tarafını da inkar etmez. Birçok zaman bu durumu ve ona karşı direnişi çalışma konusu edinirler.

Stuart Hall, birçok araştırmacının öne sürdüğü üzere, bir kitle iletişim aracının ideolojik etkilerinin o aracın yaydığı mesajlardan analiz edilebileceği fikrine karşı çıkar. Hall bunun yerine, metinle, onu üreten kurumla ve izleyicilerin sosyal tarihiyle yüzleşmeyi önermektedir. Hoggart ise; televizyonun, ya da basının etkisini reddetmez. Halkın birçok kere reklamın etkisi altında kaldığını kabul etmektedir. Ancak şunu da ekler: 'eğer, halk sınıfı modern iletişim araçları etkisinde bir değişim geçirdiyse bile, bu değişim geleneksel kültür diğerlerinin prensiplerini belirlediği bir yönde ve biçimde olmuştur' (Béaud vd, 1997: 29).

1980'li yıllar, Kültürel Çalışmalar açısından bir dönüm noktasını oluşturmaktadır. Medya içeriklerinin, özellikle televizyon açısından incelenmesi alanında çalışmalar hız kazanmıştır. Bu etnografik dönüm noktası, Britanya'nın 1980'lerdeki durumundan bağımsız olarak düşünülemez. 1980'lerin ekonomik ve politik atmosferi çalışmaların şekillenmesinde oldukça etkili olmuştur (Mattelart ve Neveu, 2003). Bununla beraber, 1970'lerden itibaren Amerika'da kitle iletişim araştırmaları odağını izleyici üzerine kaydırmaya zaten başlamıştı. Çalışmamızın ilk bölümünde bahsettiğimiz 'Kullanımlar ve Doyumlar' yaklaşımı metinlerin ve üreticilerin izleyiciler üzerindeki mutlak kontrolüne ve etkisine karşı çıkarken aktif izleyici anlayışını gündeme getiriyorlardı. Ancak tükettiği medya ürünleriyle bazı ihtiyaçlarını tatmin eden bu izlerkitle/müşteri anlayışı işlevselci bir bakış açısına sahiptir.

Kültürel Çalışmaların izleyiciye yönelen anlayışında ise, medya mesajlarının kodlanması, bu kodların çeşitli şekillerde kodaçımına tabi tutulabilir olması düşüncesi yatmaktadır. Buradaki inceleme alanı; 'medyanın egemen ideolojik tanımların ve temsillerin dolaşımında ve sağlamlaştırılmasında oynadığı rol'dür. İngiliz kültür araştırmalarının Amerika'dakilerden temel farkı, iletişimi parçası olduğu tarihsel süreçlerle birlikte anlamaya çalışmasıdır. Amerika'da var olan araştırma geleneği daha çok, medya, içerikler ve izleyiciler üzerindeki etkiler hakkında ampirik bir takım araştırmaların yapılmasından ibarettir (Hardt, 1999: 55- 57). Aslında, Kültürel Çalışmaların gücü ve orijinalliği medyanın gücü sorunsalını görecelileştirmesinden ve ona yeniden sosyolojik olarak çeşitlendirilmiş bir içerik vermesinden kaynaklanmaktadır (Mattelart ve Neveu, 2003: 3-6).

İletişim çalışmaları bakımından 1980'li yıllar yukarıda da bahsettiğimiz üzere farklı eğilimlerin ortaya çıktığı bir dönem olmuştur. İzleyici araştırmaları açısından Birmingham Kültür Çalışmaları Merkezi'nin başkanlığını yapmış olan Stuart Hall ve öncü çalışması 'Kodlama-Kodaçımlama' oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Hall, ilk zamanlar, Ferdinard de Saussure'ün etkisiyle yapısalcı bir yaklaşımı benimsemiştir. Bu yaklaşımında, her metnin sınırlı sayıda okunma olanağı olduğunu ve böylelikle okuyucunun ya da izleyicinin bu sınırlı sayıdaki anlamlar arasından bir seçim yaptığını söyler. Bu yaklaşım, televizyon programı karşısında izleyiciyi edilgin bir biçimde konumlandırmaktadır ve etkiler yaklaşımının 'yapısalcı' bir versiyonunu sunar.

Hall 'kodlama-kodaçımlama'da daha önceki yapısalcı konumundan vazgeçer. Medya mesajlarının izleyici tarafından müzarekeci bir şekilde okunabileceğini belirtir. Zaten Kültürel Çalışmalar'ın, literatüre kattığı okuma ve metin terimleri, izleyici ile medya içeriği arasındaki ilişkiyi üretimsel paradigma içinde tanımlamaktadır (Mutlu, 1999: 99-100). Hall'un modelinde, anlamlı bir söylem olan televizyon metni, bir değiş tokuş sürecinin sonunda gerçekleşir. Mesajın tartışmalı biçimi, iletişimsel değiş tokuşta, görece özerk olmasa da ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Kodlama ve kodaçımlama dakikaları belirli zamanlardır. Tarihi bir olay televizyon söyleminin bir parçası haline gelir gelmez, o aracın kendi anlam üretme sistemine tabi hale gelir. Parodoksal biçimde, bir olayın, iletişimsel bir olay haline gelebilmesi için, tarihe ya da habere dönüşmesi gerekir.

Mesaj biçimi ve de belirme biçimi kaynaktan alıcıya geçmek için olaya ihtiyaç duyar. Televizyon yayınının tabi olduğu kurumsal yapılar, sahip oldukları üretim ağı ve pratikleri, teknolojik altyapısı ile birlikte bir programın üretilmesi için vazgeçilmezdirler. Buradaki üretim de mesajı oluşturmaktadır. Televizyonun üretimsel yapıları, televizyon söylemini yaratsalar da, bu kapalı bir sistem içermez. Hall Marx'ın terimlerini kullanarak şunu söylemektedir, “dolaşım ve alımlama, televizyonda 'üretim süreci' anlarıdır ve belli sayıda yapılanan ve dolayımlanan 'geribesleme' yoluyla, kendisi de üretim sürecine yeniden dahil edilir” (Hall, 1997: 62-63). Mesaj, bir etki oluşturabilmesi, bir ihtiyacı karşılayabilmesi ve bir kullanıma hizmet etmesi için, öncelikle söylem olarak gösterene uygun hale getirilmeli ve anlamlı bir biçimde kodlanmalıdır.