çok farklı ihtimaller var. yanılmıyorsam konuyla alakalı film ve kitaplar da var. öncelikle, doğu bloku kendi içinde sürekli bir hareket ve değişim halinde olduğu için "hangi doğu bloku" diye sormak gerekiyor. örneğin varşova paktının 40'lar, 50'ler, 60'lardaki halleri arasında bile sürüyle fark vardır. kişiler gelir geçer, olaylar olur ve dengeler değişir. bu şartlarda paktın içindeki devrimci dinamikler de haliyle aynı kalamaz.
ikincisi, nasıl bir galibiyetten bahsettiğimiz sorusu. mantıken bunun iki yolu var. ya sovyetler birliğinin başını çektiği doğu bloku ülkeleri, amerikanın başını çektiği kapitalist ülkeleri askeri bir yenilgiye uğratarak kazandığı yerlerde sosyalist devletler kurduracak, ya da her kapitalist devlet birer birer kendi halklarının isyanlarıyla yıkılacak. bu iki olasılık uzun vadede aynı sonuçlara yol açabileceği gibi çok farklı yollara da sapabilirler.
sorular çoğaltılabilir ve çok farklı senaryolar üretilebilir, buradan çıkarmamız gereken şey tarih hocamın da hep dediği gibi "-se, -sa tarihçiliği"ne güvenilmemesi gerektiğidir.
ben de eskiden hep "kızıldere eylemi yapılmasaydı" veya "mustafa suphilerin gemisi 1920'de batmasaydı" gibi senaryolar üretiyordum. bildiğimiz, yaşanmış tarihi incelememiz gerekiyor. farklı teoriler üretip olasılıklar üzerinden gittiğimizde, yani geçmişi değiştirmeye çalıştığımızda işin içinden çıkamıyoruz.