9 mayıs 1950'de (yani 67 yıl önce bugün) robert Schuman'ın yaptığı konuşma ile temelleri atılan, önce 18 nisan 1951'de paris antlaşması ile "avrupa kömür ve çelik topluluğu" olarak belçika, hollanda, Lüksemburg, fransa, italya ve batı almanya tarafından kurulmuş; 25 mart 1957'de imzalanan roma antlaşması ile "avrupa topluluğu" adını alıp daha fazla kooperatif bir oluşuma dönüşmüş, 1 kasım 1993'te imzalanan maastricht antlaşmasıyla da diğer avrupa kurumlarını da içine alarak şu anki adını almış birlik. uzun vadede birleşik avrupa devleti yaratma amacı güder; bu sebeple britanya'nın her zaman antipatik yaklaştığı ve çıkma talebinde bulunduğu birliktir.
iki tip temel politikası vardır: genişleme ve derinleşme
- genişleme, avrupa kıtasındaki bütün devletleri içine alma bazlı politikadır. kimisi sadece ukrayna, belarus, sırbistan, makedonya, bosna, arnavutluk gibi avrupa'da olduğu kesin olan devletleri dahil ederken, kimisi bu gruba rusya, türkiye ve gürcistan'ı da dâhil ederek bayağı genişlemek ister.
- derinleşme politikası ise bazı politik yetkileri devletlerin elinden alarak avrupa komisyonu'na geçirilmesini ve bütün üyelerin politik ve ekonomik kooperasyon ile yavaşça birleşik avrupa devleti'ne ulaşmayı hedefler. uluslararası ilişkiler teorileri bakımından neo-fonksiyonalizm teorisinin baz alındığı görülür.
kurum içi demokratik dengesi tam oturmamış olsa da, üç kurumla denge ve kontrol mekanizması sağlanmaya çalışılır:
- avrupa'nın genel çıkarlarını temsil eden avrupa komisyonu yürütme gücü olarak görülür.
- avrupa'nın üye ülkelerinin çıkarlarını temsil eden avrupalı konseyi
- avrupa vatandaşlarının çıkarlarını temsil eden avrupa parlamentosu
Üye olmak için kopenhag kriterlerine uyan demokratik bir hukuk devleti ve maastricht kriterlerine uyan sağlam bir ekonomiye sahip olmak gerekir; ama maastricht kriterlerinde daha esnek davranılır. Bu kriterler yerine getirilince her üye ülkeye aday'ı üye olarak kabul edip etmedikleri sorulur ve bir üye bile veto ederse, aday ülke üye olamaz. Türkiye'nin asla üye olamayacağının garantisi de bu veto olayıdır; yunanistan banko veto eder, fransa da "fransa Türkiye için evet mi desin hayır mı?" diye referandum düzenler ve fransızlar da "hayır" der (ki iki kere İngiltere'yi veto etmişlikleri vardır).